Friday, June 15, 2012

MISING AGOMSÉ KAPÉ PU:PO-JARPOYÉN?



                             -Bhaigeswar Pogag
Mo:píso tani: opíné akonké asin mé:namdém akoné tatkinmínsunam légapé gompirlok lupo taunamém iropto.Me:lampé édémí: agomé émna si:nkopé la:to.Nappa nappalok  to:dí to:dílokké tani: opíné lugabbomna du:nam agom kídarí:dé longékolo adnam agompé idoku.Su mo:píso bojeko turné agomé dung.Édé agom kídardok akke adgabnam agompé odokké akke nappalok lunam agomí:pila dung.Akke agomém mo:si:né kamala mo:písokké yogla gídung.Agom bogyanik kídaré akkem magaptungku odokké akkem silopésin magablangkuma:pila dung.Buluké an-go:namlo  mo:píso 6000  doksin bojeya:pé turné agomé dung émna ludung..
Mising agom ségo:m turné agom ara:ngí:dok ako.Mising  agomsim aiyompé ka:si-mosi:mamílo  longékolo sé mo:písokké yokpak-ye.Édé agomdém kinné pané abí:ya:né migang kídaré yí:ngké takkí(60 decade ) dokkébo adgabbomna lé:tung.Mising agomsém adnam agomkopé inam légapé 1968 do Guwahati Mising Kébangé bottané agerko gerropto.Édé bottané agerdém Prof.Taburam Taíd, Prof.Nahendra Pa:dun, Po:sum Brigumani Kagyung odokké Guwahati mongkelok du:né kídaré asin dígdanna édé bottané agerdém geropsa:to.
Mising agom sém anu dumsíkko séglíknam légapé 18 Appril’1972 do Dísang Mukh do Mising Agom Kébangko ba:lento.Édé longédokké silopé Mising Agom Kébangé agomsok légapé agerém gertíla dung.Édé agomdém migom lottalo abí:ya:né kídaré mimag mola, Asom migomé su pubuk iskullo bitung.Édé turné agomdé 1985 dokké  silo lo:pé 27 ko takkíé ikabo odokké murko bírígémté ba:tobo.Émdaggom Mising agomsé oji:ngo:pé ila jarsu:tíla dung.Bí ané angkédokké mo:ro:pé duglenna mo:pí lolad kanggo:sumada.
Mising midum kídaré aíém Asom-Orunasol so 12 lakh ko ngaddopé dung émna lusudunggom,Mising agomsém lunné aso aso:pé kéíkpé otokla gídung.  UNESCO lok agom makumsuné ope:dok kíkampé Mising agom sém lunné 2001 dok midum kínamdo 390,583 ko odok  língkolok kímílo 0.047% o:ngko  Bhara:t amo:so Mising agom lunné dung.Émpila bulu Mising agomsim definitely endangered language émna lupé idung.Kapé émyemílo sé agomsém ko:kangé okumno bojeko luyirsumang.Asudau:ko bottasa:mílloi ané abu kídaré aying agomém lukaibomdag.Émpila silo Mising agomsé rago kéré:lo dung.
Mising agomém kétaksula agom luné ope: - Apatani,Pa:dam,Pasi  odokké Tagin kídaré bojeko aíké agomém okumno ludak.Édémpila buluké agom kídardém Vulnerable language émna ludag.Émdaggom  aíké agomém okumno:lo bojeko ludaggom  mo:ro:lo bojeko lukko kamang.Mising agomsim asin díkla lupé mé:sumílo asutko lukko dung.Asom lang Orunaso:llo Mising agom lunné lang tatkinné bojeko dung.Émdaggom siloké sí:sang gí:sa:né anu ope:é aíké agomsim lulí:suma:né:sin bojeko dung.Sémyang bottané ngasodé anguko du:lang?
Agomé lukaisula kinnam amané.Agomém anéké odagém otélíknamang.Sém lukaisula kinsunamé.Lukanko-Ame:yau:dagdo Benggoli ko: ko Mising éra:lo du:bomílo, bí éra:dok lunam agom kídardém talla tatyirsuye odokké édé agom dokki luropsa:ye.Longékolo édé éra:dok agomí:dém bík ané agompé mé:suye.Ko:aulo mé:nggabnané oktiye bojeya:dag.Émpila agom ako turmopé mé:mílo édé agomdém takamé ko:kalokkébo lukai-pokairoppé lagiye.Ékémílo édé agomdé longékolo sipak-ye.Bhara:tsok Songoskrit agomsém ngolu lukankopé la:ladag.Sé agomsém “death language”émnasin ludung.Sé agom sém lunné su kama:pé irobdung.Sémpé ka:yemílo AGOMSÉM ARJINAM OMPOTIYÉ émna lupé ido.Agomém aiyompé mosi:ma:mílo longékolo sé mo:písokké yokpak-yeku.Kapé silo-mélo ké sí:sangé Hindi,Assamese,English,Bengali ém lukai-pokaisula kindakji édémí:pé Mising agomsimgom lukai-pokaisula kinnadag.Odok légapé silo kinné panané kídaré potin atíém Mising agomnnok bojeko  la:lentung.
Mising agomsém turmonané légapé kínggípé  agerém germa:mílo longékolo sé mo:ro:né mo:pí ara:ngísok tulangkamané rébungémpé mitpak-ye.Édémpila Mising agom sim turmopéi lagiye odokké sí:sang-sí:tok kinma:pé takamé agrém gerpé lagiye.Opín ako mo:píso turra du:pé agomé turra du:pé lagiye.Oko opíndokké agom dírbí kamaji: édé opíndém tani  mo:písok tani opíné émna tomang.Édémpiné aíké agom kasumané opíné aso aso:pé mo:písokké yokla angu opínno:pé ge:sonsudag. 
Mising agomségom Gomuk Gomlam,Do:yi-do:mo atílok bojeko mirém rémné agomko.Sém ngolu mosi:sukínma:la  oji:pé mola métung.Sé agomsém pupo-jarpo mope mé:mílo kéíkké du:né kídarbém aiyompé adjunna adjarbopé lagiye.Sé bulum pí:ra:m tímola lé:mílo Mising Agomsé oji:ngo:tíla du:ye.
1. Gomlam 2. Agom komsung 3. Gomsar 4. Do:déng 5. To:dí-yamo do:ying 6. Do:yar 7. Do:suk 8. Lusar 9. Lutad 10. Mé:tom  11. Gombug lukéng 12. Senimang  kídarsokké angu angu potin atíémsin lagidag.
Abíg:-Mising agom  sok bottapakné ngasoddé ABÍG ngasoddéai.Su édé ngasodé kakuma:bo.Su Mising abígém Ruman abíg kokki  Mising agomlo kabodopé la:lentungku. 1970 do Prof.Nahendra Pa:dun Asomiya abíkki Mising agom lo kabodopé Mising abígém allenka odokké 1971 do Prof.Taburam Taíd bí Ruman abígém Mising agomlo kabodpé moyinsula la:lentungku.Sé agersém Guwahati Mising Kébang mo:té:pé mé:no:sula bottan agerko gerra lé:bitung.Sé agersok légangé Mising réngamé “Guwahati Mising Kébangém” édílo:sin mitpansumaye.
Mising agomsém ba:pi:kokki luyitpé ido émna po:sum Oi appun Gones Pe:gu bí ludagai.Bí sémpé lutagai-“1. Mising Abíksé Ka:podag 2. Mising Agomsé Popodag 3. Mising agomsé Atpodag odokké  4. Mising agomsé tatpodag.”Bík lukamí:pé Mising abiksé atpodag odokké sé abíksoki asin mé:ngkapéi alla dag.
Gomlam:-Mising agomsokkésin agomém lunané alamé dusudung.Édém ngolu “Gomlam” émna ludo.Éddíko Mising gomlamé supé lenpé lagidaji déddíko kamanggom abor bo:rnyi:ko lendubo.Édé abor-bo:rnyi:o:dém mé:tinsula Mising agomsém ré:bad bola:maye.Kinji-kin-labné kídaré ai ainé Gomlamko allenpé lagiye odok Gomlam pí:ramém atsetsula agom sém mirémbopé lagiye.Su lo:pé lenné Mising gomlamékké ngo kéígbo atkantung.
1.       Mising Gomlam-Nahendra Pa:du
2.       Luség Gomlam-Jogyesor Noro
3.       Mising Gomlam-Nobo kumar Mili
4.       Outline grammar of the Shaiyang Miri Language-J.FNeedham
5.       Miri grammar –W.Robinson

Agom Komsung:-Agom ako turpé édé agomdokké aíké  agom komsungko kasupé ido.Édé agom komsu:dokki édé agomdém írga:monado.Agom ako mirémpé agom komsung kapérung lagiye.Mising agomké abojeko Agom komsung kamanggom abor-bonyi:kopé lensa:du:bong.Émdaggom édé abor-bornyi:o:dokki agomsém iraga:bolamang.Émpila supaksin agom komsungé Mising agomno aipé pí:ramdung.Kinné pane kídaré gompir komsungém mírém bonam légapé asin díkla pí:ram attungém atsetsunamko ipé lagiye.Ékéma:mílo Mising agomsé oji:ngo:pila jarsitíla du:ye.Kéígbé supaklo:pé lenné Agom komsungékké adkantung.
1.       A dictionary of Abor-Miri language-J.H.Lorrain
2.       Adictionary of the Mising Language-T.Taíd
3.       Mising Asomiya Abhidhan-Mg.Khogen Pegu
4.       The pronouncing Mising-English-Assamese dictionary-Mg.Jitmal Dole:
5.       Mising Gompir komsung-T.Taíd

Agom Paríng :-Mo:písok appíng agom lokké aí aíké agom paríngém rí:mopé agom paríng kané potinko lagidag.Agom paríng kama:mílo agomlok aríngé rí:la:mang.Émpila Agom Paríng kané potinkosin lagido.Supakpé Mising agomno ainé agom paring kané potinko ka:pa:ma:ng.Sé:gom bottané pí:ra:mko.
Gombug lukéng :-Agom takamnokké gombug lukéng kané potinko du:pé lagido.Gombug lukéng potin dokki bojeko addagém lenné ngasodém la:pakla:dag.Odokki Gombugém bérékpé alladag.MAK ké la:lennam Gombug lukéng kané potiné:té bojemang.Sé pí:ramsém kinji:né kídaré atsetkupé lagiye.

Lusar :-Appíng agomno aí aíké lusar potiné dusudag.Mising agomnosin lusar kasupé ido.Mising agomno bojeko lusar potiné:té lenmapimang.Émdaggom édé lusar kídardém poriné aiyompé boríksuma:la , len-yartíla du:mang.Mising agomlok lenponga:rné lusardok aminém “MIRO –MIGOL” émtungai.Édém 1961 takkído Prof.Taburam Taíd bí nébí:pé du:la la:lenboka.Odokké silo lo:pé bangkí bangkí du:té:lokké lentíla dunggom atí atí ngasotki turyarra du:lama:pé idag.Supakpé “AJON” émnam lusar aborongko Jorhat Moke:lokké le-yartíla dung émna kinnadung..
Lutad :-Mo:píso agom ako turpé bojeko attarém lagidag.Édé attar kídardok ako pí:ra:mmílo agomété pí:ramdag.lukanko-Oyi:lo kapé alo pí:rammílo ngammaji édémípé agom lo:sin lutad aborko kamamílo agomété pí:ramé.Mising agomloksin lutadé lemma:pimang.Silo lo:pé Mising agomnok bojeko lutadé lenkabo.Émdaggom édé lutad kídardém bangkí bangkí ngasotki len-yarmo:lama:pé ila,  su Mising lutadé aborkosin katokumang.Lutaddé opínnok arsé.Arsi:ki kapé aíké migmoém ka:sudoji édémípé agom dírbí atí rébadbonamém lutad-lusardokki ka:suladag.Émkunamé Lutad aborko kamamílosin édé opíndokké agom pupo-jarponam légapé bottané pí:ramko.Mising agomlok lenpo:nga:rné lutaddok aminém “LUTAD” émtagai.Édé lutaddém prof.Nahendra Pa:dun bí 1979 do Sibsagor lokké la:lenka.Sokké lé:dudokkésin bojeko lutadé lenka émdaggom bangkí bangkí ngasotki turra du:la tomang.Dr.J.J.Kuli ké 1988 dok la:lenam Mising Agom Kébang dok po:lo annyi:lo lenné “Mimang” dé ngakí ngakíla, turkí-turpakla dung.Mising Lutad lusar Kídardok turma:nam légadé Mising lok adné bojeko kamang,Porinésin réla porimang odokké adílo takamém orpí:langkunam atí kídarsi.
Bangkí bangkí léga:lok potin allenam :-Mising agomsém írga:bopé imílo bojeko bangkí bangkí  lukéng kané lang do:yi-do:mo kané potinémté bojeko atpé lagiye.Do:déng,Do:yar-Do:suk,To:dí-ya:mo do:ying, Mé:tom ,Leke a:bang kídardém makumnangkula potin dumsik binam, odokké atí atí légalok potiném allenpé lagiye.Odopak édé agomdé angu opínnok agom kísapé rébadla irga:boye.
Atsonsunam potin :-Agom ako turpé édé opíndok aíké agom dírbí kasuru:pé lagidag émdaggom angu angu opínnok ainé ainé do:yi-do:moémsin kinpérunglagiye.Ékéma:mílo mo:písok aro loladdém pa:lamang.Mo:písok akonké agom dírbí dírlabém kinpé mé:mílo potiném atsupérunglagiye.Mo:písok botta bottané arí:kané potiném aíké agomlo atsonsula agomém mírém bolado.Silopé Mising agomlo astnsunam potiné bojeko kamang.Mising Kristan kídaré abor bornyiko kumli: potiném atsonsudunggom pogo potinlo ilíkpénam potiném aborkosin ka:pama:da.Mising kídaré adi: tokké aying amo:sopé tokyidokkébo Hindu yelam-kumli:ém yebomna dung émdaggom silopé Hindu lok aré kané potin aborkosin atsonsunamém ka:pa:tomang.Karbi kídaré Bhagobot-geeta lokké ila botta bottané potiném bojeko atsonsutobong.Ami:ké agomlok potiném atsonsulasin agom pí:ramém   agomém írga:bolado   
Mising agomsém turmopé émna kinji-paji:né appíngé bangkí bangkí kosakki potin atíém alladung odokké Mising agomsém  turmola lé:tung.Édé migang-mimé bulukési:n ngasodé kama:pimang.Bulu potin addunggom pa:ngkupénam arrém pa:latkumang.So ngo banyi:-ba:umkopé Mising agomlok ngasodém atkankítung-
1.Mising tani:lokké aíké tubjetsuko ko kasumanam 2.Potin koko lang la:lenné ope:  kamanam 3. Adné ope: bojeko lemma:nam 4. Mising potiném réma:nam 5.Migom binam Mising pobuk Iskul takamno poraimanam(230 Iskul ara:ngídoksin akke).Sémpiné ngasodém lula lungabla:manam ngasodé Mising agomké bojeko dung.
Mising agom sém pupo-jarponam légapé ngo do:yingékké mé:ngkítung.Éddíko arro:ji odokké éddíko mé:naméji édém poriné takamépak lu:laye.Émdaggom kéígbé atkankítung-
1.Mising Agomsém Agom kébangé TMPK lang TMMK ém goksula do:lung lang taonno  lo:nídlo longéko porainamko ipé lagidag
2.    Asom amo:sok Iskul potin komsung  takamno Mising potiném lé:namko ipé lagidag
3. District potin komsung  takamno Mising potiném rémonamko odokké odobulu potiné lusar-lutad kídarém lé:namko ipé lagidag.
4.Kolej lang I:nibarsiti takamno Mising potiném lé:namko ipé lagidag.
5.Bangke takamno Mising Agom Kéba:lok  ager okumko ila odo Ame:yau:daggom Potin komsungko ipé lagidag.
6. Iskul kolej takamno Mising agom ki Gomsiri atkí atpakko ila bulum amanko bila jaryumpé lagidag.
7.Mising lutad lusar kídardo amanko bila atkí-atpakko ipé lagidag.Édémpé imílo poriné:lang adné len-ye.
8. Agom kébangé ditak dítagém aíé atsunam (alaglok atnam) potin atkí-atpakko ipé lagidag odokké odok aiya:banné potindém tubjetla potinpé la:lenpé lagidag.Édémpiné ager tarungko la:mílo agom mé:bone kídaré asin ola agerém gerye.
9.Redio lang Ti.Bi sentarro Mising agomki atí ager tarungém imopé lagida.Dibrugor redio sentardok Mising lutaddém lo:dípé imonamko migomém ní:jémlíkpé lagidag odokké lo:nídlo léko Mising do:ying atíko porinamko imopé lagida.
10. Sim-siro Mising agomki bojeko senimangésin lendubo.Édé senimang kídardok adnam kídardém Mising abíkki admo:pé lagidag.Kapé émyemílo senimangém bojeko ka:né lendag.Mising abíkki admílo odokki abígém kangkinné  len-ye.
Sémpiné ager tarungko Agom kébangé la:mílo asutkomanggom asutko Mising agomsé ngansa:ye émna ngo mé:dag.Odok légapé takamé  asin dígla ager gerpémílopak Mising agomsém mo:píso turmola:ye odokké  angu angu agom kísapé pupo-jarpo-ye.